"Çështja maqedone".
Krijimi i organizataveterroriste në
Maqedoni.
Reformat në Maqedoni.
Kundërveprimii çetave kaçake të Bilal
Çelës, Tahir Tolës, Islam Onbashit.
Në vite 1894-1896 lindi "Çështja
Maqedone",
ge vuri në lëvizje monarkitë ballkanike
për
aneksime territoriale të ish Maqedonisë
së
Aleksandrit (shk. I IV para Krishtit).
Gjatë
sundimit, gati pesë shekullor, të
Perandorisë
Osmane, Maqedonia nuk u njohë si njësi e
veçantë territoriale-administrative. Në
truallin
e dikurshëm të Maqedonisë antike
Perandoria
Osmane ngriti dy vilajete: të Manastirit
dhe të
Selanikut.) Vilajeti i Manas tirit po
thuajse
popullohej nga popullsia shqiptare. Për
tu çliruar
nga Perandoria Osmane dhe pushteti
despotik
tridhjetë vjeçar i Abdyl Hamidit në këtë
truall
shperthyen lëvizjet nacionalçlirimtare.
Këto
lëvizje ngjallën ndjenja aneksioniste të
qarqeve
politike të Beogradit, Sofies dhe
Athinës. Për të
aneksuar sa më shumë vise në këtë
truall, ku
shqiptarët ishin humbësit më të mëdhenjë
n
Vise e popullësi, qarqet politike të
këtyre
monarkive organizuan banda e organizata
të
shumta terroriste, që vepronin fuqishëm
e me
program me të detajuara.
Késhtu në verën e viti 1894, u formua në
Selanik "Organizata e Brendshme
Revolucionare
Maqedone"(VMRO). Një vit më vone
formohet
dhe "Organizata e Jashtme në Sofje,
ose siç u
quajt në disa dokumente të tjera
"Komiteti
Lartë i Maqedonisë dhe Edrenesë" në
të cilën
bënin pjesë oficerë bullgarë me ori8jinë
nga
Maqedonia, si dhe personalitete të
afërta me
princin Ferdinand". Të dyja këta
organizata
hodhën parrullën e "Autonomisë së
Maqedonisëë",
të cilat nëpërmjet banadave të
armatosura e të
udhëhequra nga oficer bullgar, nën
komandën
e një farë Boris Serafovit, u hodhën në
vilajetin
e Manastirit dhe të Kosovës, me qëllim
që të
krijonin trubullira dhe të provokonin
kryengritje
të popullsisë maqedonase. Në marathonë
me
Sofjen u aktivizua dhe Be0gradi për
aneksimin
e viseve shqiptare e maqedonase. Për
këtë
qëllim, veç komitetit
"Sllavo-maqedon" të
themeluar, që më 1887 në Vranjë, nisi të
vepronte gjatë vitit 1890 dhe
"Vëllazëria e serbo
maqedonasve dhe e serbëve të
"Serbisë së
Vjetër"(Kosovës). Prapa nuk ngeli
dhe Athina,
Cila në vitin 1894 formoi
"Shogërinë e
Kombëtare"(Etniki Etteria). Në
vitet 1895-1896
kundër popullsise e viseve shqiptare e
magedonase vepronin dhe dy organizata e
tjera e: "Helenizimi dhe "Makedonikus
Silogos" (Shoqeria Maqedonase)0
Në verën e vitit 1896, oficerë të
ushtrisë
greke, të organizuar ne banda të
armatosura, e
kishin shtrire veprimtarinëe tyre deri
në Prespë
e Pelister. Të gjitha këta zhvillime
bënë, që Porta
e Lartë të përqéndronte trupa të shumta
në
vilajetin e Kosovës dhe të Manastirit.
Por kur
dhe me forcën e arméve nuk u arrit gjë,
Porta
me 22 prill 1896, miratoi dekretin mbi
"Reformat
në Vilajetin e Rumelisë", Edhe pse
reformat u
propogaduan per nje "administrim të
mirë civil,
juridik e finanCiar, forcimin e
rregullit të
brendshëm dhe sigurimin e mirëqenies së
popullit ata favorizuan vetëm
monarkitëbe
Ballkanit dhe rrezikuan seriozisht
trojet
shqip tare. Shqip tarët u Vunë në mes të
dy
zjarreve: qëndresë të mos zbatimit të
reformave
të miratuara nga Porta dhe të luftës për
mbrojtjen e viseve shqiptare nga
aneksimi i
qargeve politike zyrtare të monarkive të
Ballkanit. Dibra u bë bjë nga vatrat e
gendreses
Se shqiptarëve ndaj mos zbatimit të
reformave.
Komisioni i reformave nuk guxoi te hynte
lare në Sanxhakune Dibrës. Por nga ana
tjeter bandat serbo-bullgare u bënë rrezik serioz për
popullsinë shqip tare krejtësisht të pa
mbrojtur,
Pika mëenxehtë arriti në verën e vitit
1897, kur
këta banda të armatosura nisën
terrorizmin e
popullsisë shqip tare me qëllim gë kjo
të
mohonte kombësinë e sajo. Të gjitha këta
veprime kishin bërë të domosdoshëm
daljen në
skenë të çetave dibrane për të frenuar
rrezikun
serbo-bullgar. Kështu çeta e Bilal
Ballancës,
Tahir Tolës, Islam Onbashit filluan tu
pergjigjeshin bandave bullgare e serbe
me
veprime të fuqishme duke i dhënë
lëvizjes
kombětare në trevën e Dibrës një
gjallërim e
shtytje
të mëtejshëm.
