Situate politike, janar - shkurt 1899.
Aspiratat e dibranëve për autonomi.
Tubimi i 27 shkurtit 1899 dhe kontributi
i Bilal Çelës.
Në dhjetë vjeçarëte fundit të shekullit
XIX
Perandoria e fuqishme otomane me zor
mundohej të mbante nén ombrellën e
gjysëm
hënës popujt dhe kombet e Ballkanit të
trazuar
e të inspiruar për frymëmarrje. Themelet
e
perandorisë së sëmurrë osmane po
tronditeshin
ndjeshëm. Dalèngadalë ajo po rrudhej në
korrnizate shtetit të sotëm modern.
Kontribut të pamohueshëm dhanë dhe
shqiptarët për dobësimin dhe tërheqjen e
Turqisë nga siujdhesa Ballkanike.
Në këtë kohë tërheq vëmendjen Kuvendi i
Dibrés i vitit 1899, ose siç u quajt në
dokumentet
e kohës, Kuvendi Popullor i Dibrës.
Situata politike, në prag të mbajtjes së
Kuvendit të Dibrës paraqitej tejet
komplekse.
Qarqet politike të Sofjes, Athinës dhe
Beogradit
zyrtar, krahas kërkesave të drejta,
ushqehshin dhe synime shoViniste qe binin ndesha
zonat ku rivaliteti midis tyre mori
trajta
acaruara ishte Maqedonia. Maqedonia si
shtr
rivendikimet territoriale te
njera-tjetrës. Nië
territoriale dhe si përberje etnike
kishte pé
ndryshime nga ajo antike. Në kufii
Maqedonisë prej shume shekujsh banon
popullsi të kombeve të ndryshme: Shqipta
bullgare, greke, vllehe, pakica turke,
izrael
dhe shumë pak serbe, të cilat ne mjaft
krahina
ishin të përziera me njéra - tjetren.
Rivalite
midis tyre, Bullgarisë, Greqisë, dhe
Serbisë na
Maqedoni në fillim u shfaq në grindjet
kishtare
e më vonë kulturore. "Me politiken
qe ndiqnin
në çështjet kishtare e shkollore Solja,
Beogradi
dhe Athina synonin gjithnje te
asimilonin
popullsinë e këtyre viseve, t'i tregonin
opinionit
evropian se këto vende, ku kishin çelur
shkollat eti
e tyre, ishin serbe, greke ose
bullgare"70.
Pavarësisht nga qëllimet dhe synimet për
shtrirje territoriale, këta monarki të
Ballkanit
nënshkruan disa marëveshje për ndarje
territoresh të Turqisë Evropiane,
kryesisht të viseve shqiptare.
Aspiratat për sigurimin e autonomisë së
Shqipërisë nga njëra anë, si dhe synimet
aneksioniste të monarkive të Ballkanit
nga ana
tjetër, i tuboi dibranët e delegatët nga
vise te
tjera të Shqipërisë, më 27 shkurt të
vitit 1899 në Qernanicě të Dibrës së Madhe.
Kuvendi nisi punimet në fushë të hapur
dhe
pastaj në nje shtepi të marrë me qira.
Si në ditët
e para ku morrēn pjesë 1500 vetë, ashtu
edhe në
ditet e tjera delegatët u siguruan nga
forcat
vullnetare të Jusuf Karahasanit, Sefedin
Pustinës
dhe Bila Çelës?1. Kuvendi, veç miratimit
të
rezolutës prej 22 paragrafësh, mori
vendim dhe
për grumbullimin dhe organizimin e
forcave
Lushtarake vullnetare për mbrojtjen e
kufijve të
Shqipërisë. Për këtë qëllim qeveria e
dalë nga
Komiteti i Lidhjes sëë Dibrës vuri në
dispozicion
15 mijë vullnetarë, Me këta vullnetarë
inkuadroheshin dhe Bilal Çela me çetën e
tij.
Ndërsa kushëriri i tij, Kajmak Çela
përfaqësoi
krahinëne Matit në Kuvendin e Dibrës73
Nga Kuvendi i Dibrës doli Komiteti i
Lidhjes
prej 18 anëtarësh dhe vetë Komiteti bëri
një
zgjedhje më të ngushtë në formën e një
këshilli
të lartë, apo siç përmendet në
dokumentat e
kohës "Komisioni i Reformës",
i shkrirë nëë
"komisione të posaçme". Këto
komisione u
ngritën sipas shembullit të Qeverisë së
Përkoshme të Prizrenit. E thënë në
8juhen e
sotme të organizimit shtetror ato
përbënin dhe
kryenin funksionet e një qeverie
ekzekutive me
atribute ministerale, si organizimi
kombětare, vendosja e pushtetit 8Iyqésor
funksionimi i komitetit të arsimit,
themelimi
bankës kombètare, etj.
Te gjithë këta vareshin
nga"Komisioni
Reformës", apo Këshilli i Lartë i
komitetit në
krye të së cilës qëndronte
presidenti".
Sipas zévëndëskonsullit austrohungarez
në
Manastir, A.Kral "Komisioni i
Reformës" do të
thotë se banorët e Dibrës me nocionin
"reformë"
kuptojnë pjesëmarrjen mjaft të gjërë të
tyre në
punet e qeverisë në vendin e tyre".
dhe me të
vertetë Qeveria e Sanxhakut të Dibrės
kishte
marrè dhe mbajti për 11 muaj (shkurt
1899.
janar 1900) gjithë drejtimine punëve të
vendit.
Ne qarqet diplomatike të Evropës ishte
krijuar
bindja për ecurinë normale të kësaj
qeverie"
duke vendosur qetësi dhe rregull në
Evropë""
Nga deduksioni që mund t'u bëhet
dokumenteve del se atdhetarët dibranë
kishin
ndarë dhe funksionet drejtuese. Kështu.
për
shembull, për komisionin e jashtëm duket
se
ishte ngarkuar Kadri Fishti, të
organizimit të
ushtrisë kombëtare Jusuf Karahasani e
Hamid
Ohri, të ruajtjes sëë rendit dhe
qetësisë Sefedin
Pustina e Bilal Çela", të arsimit
Shyqiri lljas pash Qoku, te inances Alush Pustina e Shagir
Pilko, etj.
Vice konsulli austrohungarez në Manastir
Kral, kishte të drejte, kur informonte
qeverinë e
tij se " Sytë e pjeséve të tjera të
Shqipërisë janë
drejtuar nga Dibra"79,
Dibranët veç administratës qeveritare që
ngritën, morën masa dhe për mbrojtjen e
saj me
forcě.
Domosdo, ata e dinin se , Porta e Lartë
do të
reagonte fuqishëm. Dhe kështu ndodhi.
Ditëte
para të tetorit Porta e Lartë përqëndron
në Dibër
tri batalione të regjimentit 72 të
këmbësorisë, veç
nizamëve, të pjisur me topa malorë dhe
të një
garnizoni qe kishte më parë në Dibër0,
Më 7 e 8
dhjetor 1899 zhvillohen luftime mes
dibranëve
e ushtrive turke në qytetine Dibrës së
Madhe.
Turqit detyrohen të tërhiqen në gazerma
duke lënë gjithë qytetin në duart e kryengritësves
Më 5 janar 1900 me urdhër të Sulltanit u
dergua në Dibër 9 batalione këmbësorie.
Por dhe ardhja e këtyre trupave nuk dha
rezultat. Vendosmëria e dibranëve i
kishte
kaluar parashikimet e autoriteteve
politike e ushtarake turke.
Ne të gjitha këta luftime Bila Çela dhe
luttetarète tij, jo vetëm qenë të pranishem,por
luftuan me burrëri dhe vetëmohim.
Jashar 2eneli kujton:" Një a mé
shume se
nje batalion turk kishte ba llogore
rreth e rreth
Qytetit te Dibrès sé Madhe, per te
sprapsur
sulmet e malésorëve te Dibrës së
Poshtmé. Pas
disa ore luftimesh ndigiohet nji za i
fuqishém e
trishtues:
Yane! Yane! Bilal Ballanca! Bilal
Ballanca
(Ndihme! Ndihmel Bilal Ballanca! Bilal
Ballanca!). Në pak çaste batalioni i
shpartalluar
u dorèzua me gjithë arme"
Ne se popullésia e Dibès gjatë disa
muajve
me rradhë nga vjeshta e vitit 1899 e
deri në fillim
te janarit 1900 beri me tè vèrtete një
qëndresëé
shembullore, kjo i kushtohet krahas
ndjenjës
atdhetare dhe vendosmérise sé dibranëve,
edhe
punës sé madhe propogandistike dhe
organizative te Lidhjes Shqiptare, Nje
rol të
rindesishem e kontribut të pamohueshëm
dha
dhe Bilal Çela me luftetarèt e tij te
lirisë, apo sic
do
të quhej pas vitit 1899, Çeta e Bilal Ballancës
